Corpus Campanarum Poloniae to planowany wieloletni projekt ewidencyjno-badawczy, którego oczekiwanym efektem będzie repozytorium danych na temat dzwonów związanych z ziemiami polskimi. Zasób danych jest gromadzony i opracowywany w oparciu o wyniki kwerend źródłowych oraz badań terenowych prowadzonych zgodnie z opracowanymi w celu ich realizacji standardami metodycznymi.
Corpus Campanarum Poloniae obejmuje dzwony: użytkowane w obecnych granicach Polski; występujące na historycznych ziemiach Rzeczpospolitej i terenach podlegających wpływom kultury polskiej; odlane przez ludwisarzy działających na współczesnych i historycznych ziemiach polskich oraz na zamówienie środowisk polskich i polonijnych na świecie; translokowane (wywiezione lub ewakuowane z ziem polskich poza ich granice w związku np. z działaniami wojennymi).
Cele
Inicjatorzy i wykonawcy projektu Corpus Campanarum Poloniae za jego główne cele przyjmują:
- zebranie i uporządkowanie wytworzonej dotąd informacji (publikacje i archiwalia);
- inwentaryzację wszystkich istniejących dzwonów historycznych, opartą na zasadzie współdziałania wielu środowisk;
- ujednolicenie ewidencji wytworzonej we współpracy z instytucjami ochrony i dokumentacji zabytków oraz badaczami dzwonów;
- tworzenie bazy danych umożliwiającej zarządzanie i przetwarzanie zebranej informacji;
- popularyzację wiedzy na temat dzwonów, konieczności i potrzebie ich zachowania (publikacje, ekspozycje, kampanie społeczne etc.);
- propagowanie ochrony dzwonów nieużytkowanych lub zagrożonych w wyspecjalizowanych placówkach muzealnych.
Standardy
Standardy i procedury badawcze wypracowane zostały na podstawie doświadczenia zawodowego uczestników projektu przy równoczesnym uwzględnieniu dobrych praktyk stosowanych w polskich i zagranicznych ośrodkach akademickich, muzeach, urzędach ochrony i dokumentacji zabytków, a także przez poszczególnych badaczy dzwonów w przeszłości oraz obecnie.
Za najważniejszą należy uznać zasadę primum non nocere, która w przypadku dzwonów kładzie maksymalny wysiłek na ochronę i poprawę stanu zachowania instrumentów po ich przebadaniu.
Postulowane jest wypracowanie standardów:
- opisu dzwonu oraz zespołu dzwonowego;
- stosowania ujednoliconej terminologii;
- dokumentacji wizualnej i fonicznej;
- użytkowania;
- czyszczenia i wstępnego zabezpieczenia konserwatorskiego;
- konserwacji;
- opieki prawnej.
Powyższe standardy będą stopniowo przygotowywane, publikowane i wdrażane w czasie realizacji projektu.
Rozpoznanie źródłowe
Pierwszym etapem tworzenia korpusu jest przeprowadzenie rozpoznania źródłowego, w głównej mierze opartego o kwerendy archiwalne. O ile bibliografia na temat dzwonów ziem polskich została w już niemal całości zebrana, to samo wstępne rozpoznanie zasobu archiwalnego pewnością zajmie lata. Sytuacja ta wynika z wielu powodów. Do najważniejszych należy zaskakująco duża liczba instytucji wyznaniowych i świeckich, które zajmowały się dzwonami, a także specyfika ich zasobów archiwalnych o zazwyczaj rozproszonej informacji. Jeśli dodać do tego zbiory prywatne, wielokroć nieuporządkowane i nieindeksowane, wyłania się przed badaczami bardzo szerokie, a jeszcze nierozpoznane pole badawcze.
Kolejnym cennym zbiorem informacji źródłowej o dzwonach jest ich ikonografia. Ten typ źródeł jeszcze bardziej niż archiwalia wyróżnia się rozproszeniem w poszczególnych zasobach i ma zazwyczaj niedostatecznie opracowaną proweniencję. Niekiedy nawet pozbawiony jest elementarnej informacji o przedstawianym przez nie przedmiocie. Niemniej, mając na uwadze świadomość, że jeden obraz jest wart tysiąca słów, źródła ikonograficzne należy uznać za wyjątkowo pożądane, szczególnie jeśli dotyczą zabytków już nieistniejących.
Na koniec wymienić należy inne bardzo cenne, lecz ulotne źródło informacji, którym jest pamięć żyjących świadków przeszłości. Obejmuje ona dzieje najnowsze i przede wszystkim informacje związane ze stratami oraz zniszczeniami zaszłymi w ciągu II wojny światowej, ale również czasy późniejsze, między innymi okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, gdy fundacje nowych dzwonów prowadzone były często bez ich dokumentacji. Zebraniu tej niezwykle ważnej dla projektu informacji służyć ma przede wszystkim publikowana na niniejszym portalu ankieta.
Inwentaryzacja
Prace dokumentacyjne czy oparta na wypracowanych instrukcjach inwentaryzacja dzwonów były już kilkakrotnie podejmowane w przeszłości. Przeprowadzały je zarówno instytucje wyznaniowe, jak i świeckie, a także pojedynczy badacze oraz miłośnicy dzwonów. Celem takich działań było wytypowanie dzwonów do rekwizycji i ewakuacji wojennych, ich powojenna restytucja, katalogowanie i ochrona zabytków lub zebranie materiałów do regionalnych i lokalnych publikacji. Pojęcie zabytku na przestrzeni ostatnich dwustu latach uległo rewizji oraz – na szczęście – przedmiotowym i chronologicznym rozszerzeniom. W przeszłości znacznie ograniczone, skutkowało pomijaniem mnóstwa instrumentów, które obecnie z różnych względów są uznawane za cenne. Dlatego jako bardzo istotne należy uznać przyjęcie zasady ewidencjonowania wszystkich istniejących dzwonów, bez względu na ich arbitralnie przyjęte wartości.